Terug naar overzichtTerug naar overzicht
Het Verhaal van Slot Zeist

Tijdvak 3: De Hernhutters (1745-nu)

Welkom op de verdieping van de expositie Het Verhaal van Slot Zeist. De Hernhutters zijn van grote betekenis geweest voor de huidige uitstraling van de pleinen van Slot Zeist. Wie zijn de Hernhutters?

Bovenaanzicht pleinen
1. De Hernhutter nederzettingen

Herrnhut in Saksen (Duitsland) ontstaat spontaan als religieuze vluchtelingen er hun huizen bouwen. Hier ontstaan ook de typische kenmerken van de hernhutter nederzettingen.

Het plein is de open ruimte waaromheen de huizen staan. Op een centraal punt aan het plein staat de Saal voor de samenkomsten met de opstelling van de banken in de breedte. Rond het plein staan ook de koorhuizen: het Broederhuis, het Zusterhuis, het Weduwehuis en het Weduwnarenhuis. De andere huizen op het Broederplein waarin de gezinnen wonen, zijn tevens werkplaats. Een onlosmakelijk onderdeel van de nederzetting is de Godsakker (begraafplaats): levenden en doden vormen één gemeenschap in Christus.

Terug naar inhoudsopgave tijdvak 3

2. De Godsakker

Bij de ingang van de begraafplaats stond vroeger een bordje met de tekst: “Begraafplaats der Broedergemeente. Op deze Godsakker worden sinds 1747 leden van de Hernhutter gemeente begraven: broeder naast broeder, zuster naast zuster”.

De begraafplaats kent een duidelijke ordening en straalt soberheid uit. Kenmerkend zijn de lange rijen gelijkvormige grafstenen, met daarop een beperkte tekst.

Een hoofdweg deelt de begraafplaats in twee helften: aan de ene kant rusten de broeders en aan de andere kant de zusters, in tijdsvolgorde naast elkaar. De gemeenschap staat centraal, niet het individu. Het oudste graf (van Anna Hasselman, 4 jaar oud) is van 1747. De graven worden niet geruimd. Aan de andere kant van de Nassau-Odijklaan is een nieuwe begraafplaats in gebruik.

Als een lid van de Broedergemeente wordt begraven, gebeurt dit volgens een vast ritueel. Er is vooraf een dienst in de kerk. Daar wordt onder meer de levensloop van de overledene voorgelezen. Er wordt van de leden verwacht dat ze tijdens hun leven op schrift stellen wat het geloof voor hen heeft betekend.

Begraafplaats

Daarna wordt de stoet voor de kerk geformeerd. Het blazerskorps voorop. Tijdens de tocht over de weg spelen zij koralen. Daarachter gaan de predikant en de begrafenisondernemer. Dan volgt de baar met de kist, bedekt met een wit kleed en witte bloemen, gedragen of bij hoge uitzondering gereden. Familie, vrienden en belangstellenden vormen de rouwstoet.

Met Pasen verzamelt de gemeente zich bij zonsopgang op de Godsakker en wordt in gemeenschap ‘met hen die ons zijn voorgegaan’ de opstanding gevierd en worden de namen afgelezen van de gemeenteleden die in het afgelopen jaar (van Pasen tot Pasen) zijn overleden.

Terug naar inhoudsopgave tijdvak 3

3. De Koren

In de Evangelische Broedergemeente is de ontwikkeling in het persoonlijke geloofsleven belangrijk, maar ook de ontwikkeling van de gemeenschap van gelovigen zelf. De eenheid en structuur van deze gemeenschap werd door hun grote leider Nicolaus Ludwig Graf Von Zinzendorf versterkt met het instellen van pastorale groepen waarin de zielzorg centraal staat. De aparte groepen van kinderen, meisjes, jongens, ongehuwde zusters, ongehuwde broeders, echtparen, weduwen en weduwnaren worden ‘koren’ genoemd.

In de hernhutter nederzettingen waar de broeders en zusters met elkaar een gemeenschap (Ortsgemeinde) vormen, wonen de ongehuwde broeders in het Broederhuis, de ongehuwde zusters in het Zusterhuis en de weduwen in het Weduwehuis.

Terug naar inhoudsopgave tijdvak 3

Hernhutter kerstster
4. De Hernhutter Kerstster

De adventstijd is de voorbereiding op kerstmis. In de huizen worden gele, witte of rood-witte sterren zo opgehangen dat zij van buiten zichtbaar zijn. De Hernhutterster is in 1821 gemaakt ter gelegenheid van een feestelijke gebeurtenis in het Broedergemeente-internaat in Niesky.

Het gebruik van de sterren in de adventstijd is in 1887 voor het eerst beschreven. Toen werden in het jongensinternaat van Klein Welka onder leiding van hun leerkracht sterren gebouwd die op de eerste advent werden opgehangen.

Vanaf dat moment ging de verspreiding snel. De kinderen namen de zelfgemaakte sterren mee als cadeau voor de ouders in de verschillende zendingsplaatsen. Zo schenen in de eerste jaren van de twintigste eeuw Hernhuttersterren in woonkamers in Europa, Zuid- en Oost-Afrika , Noord- en Zuid-Amerika, Azië en op Labrador en Groenland.

In 1897 ontdekte de hernhutter boekhandelaar Pieter Hendrik Verbeek een manier om van de sterren een bouwpakket te maken. In 1899 werd een onderneming opgezet die de sterren zou produceren. Maar na de Tweede Wereldoorlog werd dit bedrijf genationaliseerd. De vraag naar sterren bleef toenemen. Omdat de genationaliseerde Oberlausitzer Sternenfabrik de vraag niet aankon, werd de fabriek in 1969 weer aan de Broedergemeente terugverkocht.

De sterren zijn verkrijgbaar bij de museumstichting Het Hernhutter Huis in Zeist. De sterren zijn ook te bestellen via de website: www.hernhuttersterren.nl.

Terug naar inhoudsopgave tijdvak 3

5. De Blikslagerijen

Het Broederhuis vormde het economische hart van de gemeente. De bewoners waren allemaal ambachtslieden en werkten in de verschillende bedrijven in het Broederhuis, onder andere was er een blikslagerij. De producten werden direct uit de werkplaatsen in het Broederhuis verkocht. In 1764 besloot men de verkoop te concentreren in een winkel in het Broederhuis. De winkel werd in tien kamers ondergebracht, waaronder een blikwarenwinkel. In 1833 werd het winkelbedrijf losgekoppeld van de bedrijven en ondergebracht bij de firma C.L. Böhnisch & Co. In 1927 kwam een einde aan de blikslagerij in het Broederhuis.

Terug naar inhoudsopgave tijdvak 3

Blikslagerij in het Broederhuis, circa 1910
6. Het Hernhutter Huis

‘Het Hernhutter Huis’ is een museumstichting die zich ten doel stelt om de geschiedenis van de Broedergemeente en het Zeister Zendingsgenootschap te presenteren. Zij heeft daartoe een permanente vestiging van een museum in Zeist. Vanuit de stichting worden exposities samengesteld en wordt de collectie verder uitgebouwd en in kaart gebracht.

Terug naar inhoudsopgave tijdvak 3

Bronnenlijst

  • H. Wels. Hernhutters in Zeist. Wonen, werken, geloven, Abcoude, 2000.
  • Gids Begraafplaats van de Evangelische Broedergemeente Zeist, Uitgave Broedergemeente en Museumstichting Het Hernhutter Huis, ongedateerd.
  • Documentatie Gilde Zeist t.b.v. gidsen bij Evangelische Broedergemeente.
  • H. van der Linde, Informatie tentoonstelling Het Hernhutter Huis, ongedateerd.

Tijdvak 3 is geschreven door: Mieke Kroep