Terug naar overzichtTerug naar overzicht
Het Huys van Zeyst door Daniel Stoopendaal

Door JanHein Heimel, Zeister Historisch Genootschap

Daniel Stoopendaal is in 1672 in Amsterdam geboren (gedoopt op 15 mei 1672) en is aldaar overleden in september 1726. Zijn ouders waren Bastiaen Stoopendaal en Maria van Breen. Op 30 maart 1700 is Daniel in Amsterdam getrouwd met Machtelina Cock. Samen kregen zij 7 kinderen (4 zonen en 3 dochters). Evenals zijn vader werd Daniel graveur, tekenaar en plaatsnijder. Er is geen portret van hem bewaard gebleven.

Er zijn veel prenten van zijn hand bekend. Veelal betrof het bekende huizen en plaatsen in Nederland. Ook maakte hij wereldkaarten die in bijbels zijn opgenomen.

Soms maakte Stoopendaal kopergravures, soms tekende hij in de etsgrond, vaak werden daarna niet-specifieke onderdelen van de afbeelding zoals bijvoorbeeld de lucht of onderdelen van de voorgrond alsnog in de koperplaat gegraveerd.

Naast losse prenten zijn ook gebundelde uitgaven van Daniel Stoopendaal verschenen, zoals zijn bekendste werk: De Zegepralende Vecht, vertoonende verscheidene gesichten van lustplaatsen, heeren huysen en dorpen, beginnende van Uitrecht en met Muyden besluitende. Dit werk bevat 102 prenten. Complete uitgaven zijn zeldzaam en kosten duizenden euro’s. Ook van onder andere de huizen Heemstede, Zuylensteyn, Clingendael, Honselaarsdijk en Zeist zijn door Stoopendaal dergelijke series prenten en/of losse vogelvluchtprenten gemaakt.

Algemeen wordt aangenomen dat de prenten globaal, een topografisch juist weergave bieden, met dien verstande dat om de opdrachtgever ter wille te zijn sommige tekenaars, waaronder Stoopendaal, zich soms enige vrijheden veroorloofden om het bezit van hun opdrachtgever nog iets mooier te verbeelden dan de werkelijkheid. Bij de restauratie van Slot Zeist in de periode 1960 – 1969 kon desondanks mede gebruik gemaakt worden van de prenten van Stoopendaal om de originele situatie te kunnen herstellen.

De Zeister prenten van Stoopendaal

Van het Slot Zeist en de bijbehorende tuinen is een serie van 21 prenten gemaakt, ook wel de (Zeister) Atlas van Stoopendaal genoemd. Van de eerste prent, een vogelvluchtopname is ook een veel grotere en daardoor nauwkeuriger versie gemaakt. Deze is getiteld: Veue de la Maison de Zeyst avec ses jardins et plantages appartenans a monsieur le Comte de Nassau. (vertaling is: Het gezigt van het huys van Zeyst met zyn tuynen en plantagien toebehorende aan myn heer de graaf van Nassau.) Naa ’t leven Getekent, en int Koper gebragt door Daniel Stoopendaal. Van de grote vogelvlucht zijn 2 uitvoeringen bekend: één met een spreukband boven in de prent met het wapen van Nassau-Odijk en putti die de bazuin blazen maar ook attributen hanteren die naar de tuin verwijzen en één uitvoering zonder deze versiering. Het jaar van uitgave van de Zeister prenten is niet exact bekend maar zal rond 1700 liggen.

In de webexpositie is de complete serie van 21 Zeister prenten ingekleurd. Bovendien is van één van de prenten een niet-ingekleurde versie afgedrukt. De prenten zijn in de rechter onderhoek genummerd. Van veel grote buitenplaatsen zijn vogelvlucht prenten gemaakt. Bij Slot Zeist waren er echter 2 nodig om een compleet beeld te geven van het vijf kilometer lange gebied. Naar verluid paste het bij de vermoedelijke opdrachtgever van Stoopendaal, Slot-eigenaar Willem Adriaan van Nassau-Odijk, om zijn rijkdom op deze wijze te kunnen etaleren. Mogelijk was zijn ijdelheid ook gestreeld door het feit dat bij deze Zeister prenten het gebied tussen Lageweg en Hogeweg (wat niet geheel bij het Slot hoorde) relatief te klein is afgebeeld. Ook is er twijfel of alle tuinbeelden die rijkelijk zijn afgebeeld in werkelijkheid aanwezig waren. Door een hoog standpunt in te nemen lijken de bomen, heggen en vazen uitvergroot te zijn ten opzichte van aanwezige mensen en dieren.

Tientallen personen zijn afgebeeld, bezoekers, tuinlieden, jagers, kinderen en nog vele anderen. Ook zijn veel dieren, waaronder paarden, zwanen en honden vereeuwigd. De fonteinen zijn in werking, we zien talloze tuinbeelden en tuinvazen, veel bloemen bloeien en de bomen staan volop in het blad. Al met al een ideaal beeld van een groots en welvarend bezit.

Verkleinde afdruk van de grote vogelvluchtopname van de prenten van Daniel Stoopendaal
Prent 15 - Gesigt van de groote Vijver, Cabinet en Cascade
Bronnen

De webexpositie is gebaseerd op een door het ZHG uitgegeven boek. Dit boek is te bestellen (voor € 16,00 inclusief verzending in Nederland) via info@zeist-historie.nl.

Alle afbeeldingen in de webexpositie zijn reproducties van prenten en boeken uit de collectie van het ZHG. Overname van afbeeldingen is toegestaan mits met bronvermelding: Collectie Zeister Historisch Genootschap.