Terug naar overzichtTerug naar overzicht
Ontploffing van de gasfabriek

Door R.P.M. Rhoen

Vraag aan iemand wat hij deed toen bekend werd dat president Kennedy was vermoord en je zult een gedetailleerd antwoord krijgen. Zo is het ook met veel Zeistenaren, wanneer je aan hen vraagt wat ze op zondag 12 augustus 1962 rond half twee deden. De gebeurtenis die toen in Zeist plaats vond, heeft bij vele van hen een onuitwisbare indruk achtergelaten.

Voorgeschiedenis gemeentelijke gasfabriek

In 1887 richtte het gemeentebestuur een gemeentelijke gasfabriek op. De fabriek was oorspronkelijk om veiligheidsredenen buiten de kom van de gemeente gebouwd. Maar door de groei van de bevolking werd op den duur het terrein om de fabriek heen volgebouw. Zo kwam het dat het fabriekscomplex aan de drukke Steynlaan kwam te liggen en dichtbij de drukke winkelstraat – de Slotlaan – kwam.

Na de beëindiging van de gasproductie in 1959 ging het gasbedrijf verder als Gasdistributiebedrijf Zeist en omstreken (GZO).

Showroom van het voormalige gasbedrijf aan de Steynlaan_foto uit 1938
Brandweer ter plaatse na de ontploffing
Tijdstip explosie

Op die zondag om precies 13.39 uur werden de inwoners van Zeist en omstreken opgeschrikt door een tweetal explosies. Het precieze moment van de ontploffingen is bekend, omdat de explosies door de seismograaf van het KNMI in De Bilt werden geregistreerd. De explosies deden huizen schudden alsof er een aardbeving plaats vond. Velen dachten in eerste instantie dat een straaljager van de nabijgelegen vliegbasis Soesterberg door de geluidsbarrière ging. Eigenlijk kon dat meteen worden uitgesloten, omdat er op zondag nooit werd gevlogen. Na de explosies bleef er een angstaanjagende fluittoon hoorbaar.

In heel Zeist vroeg men zich natuurlijk af wat er gebeurd was en waar het gebeurd was. Voor de bewoners van de Steynlaan was het direct duidelijk, want daar hadden de explosies zich voorgedaan.

Hulpverlening snel ter plaatse

Bij de gemeentelijke brandweer kwam om 13.42 melding van de ramp binnen. 2 minuten later rukte de eerste bluseenheid al uit en 4 minuten later was deze al op de plek van het onheil gearriveerd. Binnen enkele minuten werd de eerste bluseenheid al versterkt door manschappen van het eigen brandweerkorps.

In verband met de omvang van de ramp werd hulpverleend door brandweerkorpsen uit de omgeving. De brandweer van De Bilt arriveerde om 14.06 uur, de brandweer van de vliegbasis Soesterberg om 14.11 uur en van Driebergen-Rijsenburg om 14.44 uur. De na de explosies uitgebroken brand werd door 66 brandweerlieden bestreden. Tot ’s avonds 8 uur zijn ze in de weer geweest.

De politie werd meteen na de explosie telefonisch gewaarschuwd door een bewoner van de Steynlaan, die tegenover het gasbedrijf woonde. Zij hielden de buurtbewoners en kijkers – die van alle kanten toestroomden – op een veilige afstand gehouden.

Ook de Rode Kruiscolonne – bestaand uit 25 man – was snel ter plaatsen. Spoedig waren ook enkele autoriteiten, waaronder de burgemeester, het hoofd van de Burgerbevolking (BB), de officier van justitie te Utrecht en de bestuursvoorzitter en de directeur van het GZO, op de ramp plek aanwezig.

Oorzaak ontploffing

De explosie zelf ontstond toen een van de 5 gasvoorraadtanks – die opgesteld stonden achter het kantoorgebouw en de showroom van het GZO aan de Steynlaan – ontplofte. De tanks hadden een doorsnede van 3,0 meter en een lengte van 22,2 meter. De cilinderwand had een dikte van 13,5 mm en de bodems van 25 mm. Elke tank woog 27 ton. De onderlinge tussenruimte bedroeg circa 1,0 meter.

Van deze tanks was de middelste geëxplodeerd en de lucht in geslingerd en over zijn lengteas terecht gekomen op het dak van het badhuis aan de Steynlaan. De achterkant van deze tank was door de explosie weggeslingerd en ongeveer tweehonderd meter verder op het bedrijfsterrein terecht gekomen. Het gebouw aan de Steynlaan waarop de geëxplodeerde tank terecht was gekomen, vloog direct in brand.

De explosie van deze tank werd waarschijnlijk veroorzaakt door een scheur aan de achteronderzijde rondom een afvoerstomp. Een vrij onbekende vorm van corrosie – de zogenaamde spanningscorrosie – had het gelegeerde staal ‘bros’ gemaakt.

De vier andere nog gevulde tanks werden van hun fundamenten gedrukt, waardoor de verbindingsleidingen afbraken. Door de explosies waren ze ernstig beschadigd geraakt. Enkele uren lang bestond er nog steeds een groot explosiegevaar. De enorme afkoeling door het inzetten van twaalf à dertien stralen heeft dat waarschijnlijk voorkomen.

Het uitstromende gas van twee van deze tanks vatte onmiddellijke vlam. De brand sloeg ook over naar de belendende gebouwen. In de machinehal stond bijvoorbeeld een dieselelektrisch aggregaat. Het duurde twee uur voordat alle vier de tanks – vaak met enorme steekvlammen – leeg waren.

Eén dodelijk slachtoffer

Bij de ramp kwam de dienstdoende machinist – Stijn Wilhem van Butselaar – om het leven. De hulpverleners gingen meteen naar hem op zoek. Men verwachtte hem in zijn kantoor te vinden. Het kantoor, dat niet beschadigd was, was echter verlaten. Waarschijnlijk heeft hij een enkele momenten voor de explosie wat gehoord en is hij poolshoogte gaan nemen.

Bustelaar was sinds 1949 in dienst van het gasbedrijf. Voor die tijd had hij bij de Koninklijke Nederlandse Marine gewerkt. De functie van machinist vervulde hij vanaf augustus 1955. Met ingang van 1 januari 1961 was hem eervol ontslag verleend.

Om 14.00 uur zou de dienst voor Van Butselaar erop zitten en zou een collega het werk overnemen. In verband met de werkoverdracht had die collega al aanwezig moeten zijn, maar uitgerekend die dag kwam de collega iets later.

Dat niet meer slachtoffers gevallen zijn, is waarschijnlijk te danken aan het feit dat het op een zondagmiddag gebeurde en het omstreeks dat uur uiterst stil op straat was. Rond 13.30 zaten veel Zeistenaren namelijk aan tafel.

Twee mannen kijken naar de tanks en de ravage op het terrein
Bronnen

  • Archief Gasdistributie Zeist en omstreken; Gemeentearchief Zeist
  • J.A. van Dijk en J.G. de Voogd, Explosie van een drukvat met stadsgas te Zeist, in *Het Gas, december 1962, nr. 12
  • Nieuwe Zeister Courant, 13 augustus 1962
  • Utrechts Nieuwsblad/NZC 11 augustus 1982

Er is bijna niets meer over van het kantoor