Door: Dick van de Kamp
Eén dezer dagen kreeg ik van mijn vriend Hans Burgmans een mapje met bijzondere documenten en foto’s. Hij kende mijn belangstelling voor de oorlog en dacht dat ik de inhoud van het mapje wel interessant zou vinden.
Hans was huisarts van beroep maar daarnaast is hij ook nog heel vaardig met klussen in huis. Zo was hij op zolder bezig met isolatiewerkzaamheden toen hij achter een balk een portefeuille aantrof. Eerder al had hij onder de vloer van de achterkamer bij het verwijderen van oude elektriciteitskabels in de kruipruimte een sigarenkistje aangetroffen met foto’s, brieven, gedichten en liederenbundels betrekking hebbende op de Duitse bezetting in de 2e Wereldoorlog.
Hans en Lies Burgmans wonen aan Charlotte de Bourbonlaan nummer 46. Een bijzonder huis. Twee onder éen kap maar asymmetrisch. Nummer 46 heeft drie ramen op de eerste verdieping en nummer 48 twee. De Zeister architect H.G. Krijgsman heeft vijf twee-onder-een-kapwoningen op een rij ontworpen. De nummers 46-48, 50-52, 54-56, 58-60 en 62-64. Het huis nummer 46 is gebouwd in 1934. De Charlotte de Bourbonlaan maakte deel uit van het villapark “De hooge dennen”. Dit park is ontwikkeld in de jaren dertig. Het woord “Villapark” wordt niet meer gebruikt. Maar het was een hele goede aanduiding.
Krijgsman kwam uit Rotterdam. Hij werd als jong architect betrokken bij het ontwerpen van het Zeister Gemeentehuis. Hij ontwierp ook de Gereformeerde Nassau kerk in Amsterdam West in 1926. Hij won de prijs. De deelnemende ontwerpers moesten overigens wel van Gereformeerde huize zijn. De verzuiling was op haar hoogtepunt.
De eerste vraag is: wie woonde hier in de oorlog? Het adresboek 1941 van de Gemeente Zeist geeft het antwoord: De heer C. Koolhaas. Er wordt geen beroep vermeld bij het adres Charlotte de Bourbonlaan 46. Nader onderzoek levert op dat Cornelis Koolhaas (geboren 1889) in 1949 in Zeist is overleden. Hij was toen al weduwnaar. Hij was getrouwd in 1917 met Baukje Huitema. Frieser kan niet. Cornelis kwam uit Haskerland en Baukje uit Ijlst. De huwelijksakte heb ik ook gevonden en daaruit bleek dat Cornelis onderwijzer was. Hij was blijkens het adresboek (bij het hoofdstuk over scholen) in 1941 secretaris van de gezamenlijke Hervormde Scholen.
Na het huwelijk in 1917 vertrok het echtpaar naar Buitenzorg in Nederlands-Indië. Hier werd in 1918 hun enige zoon geboren: Jan Frederik. In Buitenzorg was de landbouwschool gevestigd. Het is mij niet bekend of de onderwijzer Cornelis een functie had in deze school. Dat zou zo maar kunnen. Maar er waren natuurlijk meer scholen. Buitenzorg was een mooie plaats, die 100 km ten Zuiden lag van Batavia (Jakarta) en door de hogere ligging was het daar aangenaam wonen. (Zie Jan Brokken “de tuinen van Buitenzorg”). Cornelis heeft 17 jaar in “Indië” gewerkt. Tropenjaren tellen dubbel voor het pensioen. Vandaar dat zijn beroep niet in het adresboek stond.
De zoon van Cornelis en Baukje, Jan Frederik heeft zich in 1940/41 ingeschreven als student aan de Landbouwhogeschool van Wageningen. Zijn studierichting was tropische landbouw. In 1948 studeerde hij af. Als je geboren bent in Buitenzorg is het niet vreemd dat je tropische bosbouw gaat studeren. Hij overleed op 30 augustus 2007 in Dalfsen.
In 1935 kwam het gezin naar Nederland. Ze vestigden zich in Zeist. Op 26 oktober 1935 gingen ze wonen op de Charlotte de Bourbonlaan nummer 46. Een betrekkelijk nieuw huis. Op nummer 48 woonde de bekende NSB familie van Geelkerken. Vader Willem was directeur van de Arbeidsbeurs (het latere Gewestelijk Arbeidsbureau). Zijn zoon Cees richtte samen met Anton Mussert in 1931 de NSB op in 1931 en hij was gedurende de oorlog de plaatsvervangende leider van deze organisatie. De NSB was geheel op de hand van de Duitse bezetter.
Deze buren waren de aanleiding voor Cornelis Koolhaas om zijn documenten, die een onvervalst anti Duitse strekking hadden, zorgvuldig te verbergen.
Ik vond bijvoorbeeld 3 dunne gestencilde boekjes met vaderlandse liederen en gezangen uit de Hervormde bundel. De kleur: oranje. De titel luidt; “Ter herinnering aan het in vriendenkring te samen zijn, ergens in Zeist. Ter herdenking aan de een-en-dertigsten augustus 1940”. Zo werd stilgestaan bij de verjaardag van Koningin Wilhelmina. De andere 2 boekjes vermeldden de data 30 April 1941 ( verjaardag prinses Juliana) en 29 Juni 1941, de verjaardag van Prins Bernhard. “Ergens in Zeist” was een term die de voorzichtigheid van het gezelschap kenmerkte.
Dergelijke vriendenbijeenkomsten waren mij niet bekend. Dit is een vorm van verzet waar de deelnemers elkaar bemoedigden en hun liefde voor het koningshuis konden uiten. De Duiters hadden hier niet direct last van maar ik denk dat als deze bijeenkomsten zouden zijn verraden de bezetter er wel werk van gemaakt zou hebben. Zo’n zangbijeenkomst zal zeker niet bij de familie Koolhaas hebben plaatsgevonden.
In het mapje komen diverse spotgedichten voor. Over de Zeister burgemeester Visser bijvoorbeeld of het feit dat de Duitse leider Seys Inquart vond dat de Duitsers niet de schuld hadden aan het bombardement van Rotterdam of het weinig heldhaftige gedrag van NSB leider Mussert. Het voert te ver om om hier uitgebreid op in te gaan. Maar in de foto hiernaast treft u als voorbeeld het gedicht aan met de titel “Vliegers die genade kennen”. Het gaat over het bombardement van Rotterdam.
Verder treffen we een oproep aan tot herdenking van de gesneuvelde militairen en door geweld overleden burgers.
Zo geeft een verborgen geheime map een onverwacht kijkje in de geschiedenis.
