Door R.P.M. Rhoen
Het Gemeentearchief Zeist ontving een twaalftal foto’s van wasserij Burger van omstreeks 1940 ten geschenke. Bij het bekijken van deze foto’s beseft men pas hoeveel bedrijven en huishoudens hun was door een wasserij lieten verzorgen. Het doet mij denken aan het advies dat mijn Brabantse overgrootmoeder Anna Lenders-van Wezel aan haar dochters gaf om hun was naar de wasserij te brengen. Wassen was voor de vrouwen zwaar huishoudelijk werk en vooral in de winter hebben velen hierbij een longontsteking opgelopen. Vaak met dodelijke afloop.
Wassen was een tijdrovende bezigheid. Maandag was traditioneel de wasdag. Op zondag ging de was in de ketel, die op een petroleumstel of op het fornuis aan de kook werd gebracht. Vervolgens werd ze met behulp van een wasbord in een teil geschrobd. Daarna werd de was gespoeld en door de wringer gehaald. Vervolgens werd het wasgoed opgehangen of op de bleek te drogen gelegd. Tenslotte moest alles worden gestreken.
In Zeist waren in 1926 acht wasserijen gevestigd:
Zij verschaften in die tijd aan ruim tweehonderd mensen werk. Het aantal wasserijen toont ook aan dat de levensstandaard in Zeist hoog was.
Wasserij Burger was van deze met 103 arbeiders de grootste. In 1934 had Burger zelfs 250 man personeel in dienst. Het bedrijf was in 1889 opgericht en groeide uit tot het grootste op dat gebied. Bijzonder trots was men dat men Paleis Soestdijk tot klant mocht rekenen. In 1930 werd aan ‘N.V. Stoomwasscherij en Strijkinrichting, voorheen W.G. Burger’ vergunning verleend het Koninklijk Wapen te voeren met de titel van Hofleverancier.
De wasindustrie is uit Zeist verdwenen – en daarmee de hoge fabrieksschoorstenen. Wasserij Burger werd in 1971 verkocht aan het concern Blijdestein Willink N.V. te Enschede. In 1984 werd Lips Textielservice B.V. eigenaar. De Deense moedermaatschappij beëindigde in 1999 het bedrijf aan de Noordweg.
De teloorgang van de wasindustrie hangt samen met het populairder worden van zelf wassen. Sinds 1890 bestonden al wasmachines, maar het duurde tot de zestigerjaren voordat ze een plek kregen in het huishouden. Dat kwam o.a. door de moderne vormgeving van de wasmachines. Een metalen en blinkende wasmachine werd opeens een statussymbool. Op zaterdag draaien nu meestal de wasmachines.
Gordana Vracaric was jarenlang werkzaam in wasserij Burger. Zij vertelde haar verhaal aan Cees Baan in 2013.
