Door: JanHein Heimel
Zeist kent wel 70 buitenplaatsen en enkele landgoederen. Eén van de interessantste is “Schoonoord” aan de Driebergseweg. Alhoewel het oorspronkelijke in 1818 gebouwde huis is afgebroken in 1965, is het park nog zeer herkenbaar. In 1909 is hier een grote, internationale, tuinbouwtentoonstelling gehouden. Het terrein was in de middeleeuwen al aanwezig in de vorm van de (mini) heerlijkheid Scherpweide, later verbasterd tot Schaerweijde.
Na de afsluiting van de Rijn bij Wijk bij Duurstede in 1122 kan het kleigebied tussen Wijk bij Duurstede en Utrecht worden ontgonnen. Gebiedje na gebiedje worden door de eigenaar, vaak de bisschop van Utrecht, verkocht of beleend. Zo ook het kleine gerecht Scherpweide.
In de middeleeuwen staan er twee boerderijen: de Preeckstoel en de Bunsingh. In de loop de jaren komt het gebied in handen van de Slotheer. In 1818 wordt een gedeelte van deze bezittingen verkocht en komt het voormalige gebied Scherpweide in handen van Otto van Romondt (1770—1837).
Otto van Romondt laat een landhuis op het terrein bouwen en noemt zijn bezitting Schoonoord. Het is meer dan een buitenplaats en mag op grond van diverse criteria een landgoed genoemd worden. Otto is een vooraanstaand Utrechtse patriciër. In 1821 koopt hij ten behoeve van zijn zoon een aangrenzende villa die hij Klein Schoonoord noemt. Later neemt deze Willem Jan Adriaan van Romondt met zijn drie kinderen zijn intrek in het grote huis. Vanaf 1838 mag de familie de titel jonkheer/jonkvrouw voeren. In 1901 wordt het huis verbouwd om permanent bewoond te kunnen worden, er komt een verdieping op en het oppervlak wordt uitgebreid.
In 1940 wordt het huis door de Duitsers gevorderd en neemt de bewoonster, mevrouw Jacoba Dorothea van Romondt Vis– Quarles de Quarles haar intrek in de koetsierswoning vlak tegen de Driebergseweg. Zij overlijdt in 1955. In 1953 had zij het landgoed al verkocht aan het Rijk.
Na een geslaagde bloemententoonstelling in 1902 besluit de in 1884 opgerichte afdeling Zeist van de Nederlandse Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde om ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de afdeling een internationale tuinbouwtentoonstelling te organiseren. Na lang beraad valt de keuze op Schoonoord als locatie voor zowel de tentoonstelling als voor een attractieterrein.
Hoewel de recensies over het gebodene erg lovend zijn, wordt de tentoonstelling geen succes doordat het vrijwel alle dagen regent. Slechts 40.000 bezoekers passeren de kassa met als resultaat een negatief saldo van 10.000 gulden. De voorzitster van het organiserende comité neemt het voor eigen rekening. Koningin-moeder Emma bezoekt tweemaal de tentoonstelling. Prins Hendrik komt ook kijken en luncht op het gemeentehuis. Hij bezoekt ook, op het attractieterrein, het nagebouwde dorpje Oud Seijst dat Seijst in 1609 moet verbeelden.
In 1938 wordt Huize Schoonoord geopend als zetel van de Stichting Nationaal Centrum. De stichting stelt zich ten doel om de Nederlandse bevolking, door middel van voorlichting en leerprogramma’s, te beschermen tegen kwade invloeden van binnen en van buiten. Men wil de saamhorigheid en nationaal bewustzijn bevorderen. Bij de opening zijn ruim 60 hoogwaardigheidsbekleders, waaronder Prins Bernhard, aanwezig.
In 1953 verkoopt mevrouw van Romondt Vis-Quarles de Quarles het landgoed aan het Rijk die voornemens is hier een grote TNO-vestiging te plaatsen. Omdat de plannen worden gewijzigd (TNO komt aan de Utrechtseweg), komt er een landbouwkundig instituut aan de oostzijde en wordt een deel verkocht aan de gemeente Zeist die grond ter beschikking moet stellen aan het Rijk voor de vestiging van een Rijksschool. Deze Rijks HBS wordt in 1955 geopend.
In de jaren hierna worden een gymnasium en een MMS toegevoegd. In 1968, bij de invoering van de Mammoetwet komt ook de gemeentelijk MAVO erbij samen met de nieuwe schoolvormen HAVO en VWO. In 2000 wordt de scholengemeenschap gemeentelijk: Openbare Scholengemeenschap (OSG) Schoonoord. Tegelijkertijd wordt er gefuseerd met de gemeentelijke scholen voor VMBO.
In de loop der jaren worden vele gebouwen aan het scholencomplex toegevoegd. De oude villa is al in 1965 gesloopt.
Nu biedt de Openbare Scholengroep Schoonoord in Zeist aan ruim 1500 leerlingen onderwijs.
Het Instituut voor veeteeltkundig onderzoek heeft Zeist in 1995 verlaten. In het volledig vernieuwde gebouw zit nu Wereld Natuurfonds Nederland. Op het gebied van de voormalige proefboerderij (op de plek van de middeleeuwse boerderij de Bunsingh) worden een achttal boerderettes (grote, moderne villa’s) gebouwd.
Een groot deel van het terrein is in 1994 voor 1 gulden door de gemeente verkocht aan Het Utrechts Landschap. Deze voert rond 2008 (met provinciaal geld), een herstelplan uit waarbij o.a. vele van de oude paden worden opgeknapt. Ook de contouren van de oude villa worden weer herkenbaar in het grasveld.
Het gebruikte beeldmateriaal is afkomstig uit de collectie van het Zeister Historisch Genootschap.
Bibliografie (titels aanwezig in het Gemeentearchief Zeist)
– Het Landgoed Schoonoord te Zeist,2006, JanHein Heimel, OSGS
– Van Preeckstoel tot Openbaar Onderwijs,1997, Olivier Heimel, OSGS
– Nieuwbouw VBO OSG Schoonoord, 1997, Gijs Kuiper, gem. Zeist
– Schoonoord, Een levend park met geschiedenis, 2008, Nadja Jansma, WNF
– Huisje Boompje Beestje, 2006, M. van Gelder, WNF
