Door Dick van de Kamp
Het is al weer enige tijd geleden dat mijn achterneef Sjaak van Breene bij mij aanklopte. Hij wilde graag meer weten over zijn voorouders. Zijn oma, mijn Tante Co, was een zuster van mijn vader. Sjaak heeft bij de Middenstandsbank gewerkt. Deze bank was gevestigd aan de Herenlaan.
De Middenstandsbank Zeist heeft ruim 50 jaar bestaan. De bank heeft een belangrijke rol voor de Zeister middenstand gespeeld en was ook van wezenlijke betekenis voor de Zeister samenleving. De ontwikkeling van de bank laat een mooi tijdsbeeld zien.
Tussen de Donkerelaan (nu Slotlaan), Jufferstraat, Nooitgedacht en Hogeweg lag vanouds een vrijwel onbebouwd stuk grond dat ook wel ‘het kampje’ werd genoemd. Een boerderijtje, gelegen aan de Jufferstraat was de enige bebouwing. Het is gebouwd tussen 1802 en 1830. Het heette ‘Het boerderijtje van Juffouw Cubus’. Er is een prachtig schilderijtje bewaard gebleven. Op de plek waar het boerderijtje stond treft men nu een villa aan met als adres Herenlaan 1, gelegen tegenover het latere pand van de Middenstandsbank.
Het kampje was eerst in het bezit van Albert Voombergh en na zijn overlijden van zijn weduwe Agnes Henriette. Na haar dood in 1905 kwam het in bezit van de twee dochters Agnes en Louise. Al in 1906 werd de grond verkocht aan 4 heren: C.A. Stoové, zijn zoons C.A. Stoové en P.A. Stoove, en zijn zwager P. Seldenrijk. Stoové had een bakkerij aan de 2e Dorpsstraat.
De nieuwe eigenaren gingen voortvarend te werk. Je zou ze later projectontwikkelaars noemen. Zij wilden het terrein bestemmen tot bouwterrein en hadden een weg ontworpen. Deze weg wilden ze tot openbare weg bestemmen en overdragen aan de gemeente. Dit werd de Heerenstraat. In 1929 is de naam gewijzigd in Heerenlaan.
Het pand waar de Middenstandsbank zich in 1921 in vestigde is gebouwd voor 1902. Het is het oudste gebouw aan de Herenlaan. Eerst kwam er een café in, ‘cafe Havens’ geheten. Het café had de ingang aan de Jufferstraat 3. Aan de Herenlaanzijde van het gebouw bevond zich een woonhuis met eigen ingang. De caféhouder was Antoon Havens. Na enige tijd werd de bovenverdieping vergroot. Er kwam boven de cafézaal een grote zaal, geschikt voor vergaderingen en feesten en partijen.
In 1921 maakten de bekende architecten Jan en Theo Stuivinga een ontwerp voor een aanpassing van het café. Het gebouw werd nu geschikt voor een bank. Aan de zijde van de Herenlaan (boven) bleef een conciërgewoning. Er kwam een hoofdingang aan de Jufferstraat. En er kwamen tralies voor de ramen zoals gebruikelijk is bij banken.
In 1960 vond een ingrijpende verbouwing plaats. De ingang kwam aan de Herenlaan. De schuine daken verdwenen. Het adres werd nu Herenlaan 2. De feestelijke heropening ging gepaard met het herdenken van het 40-jarig bestaan. De directeur, de heer G.Hoogenraad, verzuchtte dat hij dankbaar was dat de ellende van de verbouwing voor alle betrokkenen achter de rug was. Burgemeester Korthals Altes feliciteerde de bank met de nieuwe behuizing en het 40-jarig bestaan. De directeur bood hem als herinnering een gouden tientje aan.
In 1971 vond er weer een flinke verbouwing plaats. Maar nu alleen voor de binnenkant. De conciërgewoning verdween waardoor het kantoor kon worden vergroot.
De Middenstandsbank Zeist is opgericht op 22 november 1921. In 1913 was er wel een voorloper geweest. Een coöperatie onder leiding van D.A.Bouman (de bank van Bouman). Op een gegeven moment ontstond er overleg tussen deze bank en de Zeister Handelsvereniging en de R.K. Middenstandsvereniging St. Ansfridus. Hieruit ontstond de Middenstandsbank Zeist. Maar Zeist betekende ook de omstreken of buurtschappen zoals Austerlitz, Den Dolder en Soesterberg.
De achtergrond voor de oprichting vormt het feit dat de grotere banken niet ingesteld waren op het verstrekken van middenstandskrediet. De eerste directeur was de heer Dengerink. Hij zou deze functie 35 jaar vervullen De eerste commissarissen waren de heren mr. B.v.d. Mersch, G.H. Figi, S. Brandsma en D.A. Bouman namens de ZHV en W.F. Dunselman, A.J. Mens, L. Gadellaa en J.W. Aben namens St. Ansfridus.
In oktober 1967 was het 40 jaar geleden dat directeur G. Hoogenraad in dienst trad bij de bank. De laatste 11 jaren hiervan was hij directeur. Dit was reden voor een feest. Uit het gedenkboek dat ik ter inzage kreeg van de nabestaanden van de heer Hoogenraad blijkt dat het groots was aangepakt. Er waren veel gasten. Cliënten, het hele college van burgemeester en wethouders, Raadsleden, de complete Raad van Toezicht (Raad van Commissarissen), het personeel, politieke en maatschappelijke organisaties en de pastoor en dominees. Velen werden vergezeld door hun vrouwen. De directie en de Raad van Toezicht en de voorbereidingscommissie waren in jacquet. De receptie was in Hotel Figi. In het dikke receptieboek zijn ook ruim 150 naamkaartjes van bankvrienden opgenomen.
De bank had een stevige positie in Zeist verworven. Het ging goed. Het midden- en kleinbedrijf groeide. Het vermogen en het aantal cliënten van de bank nam toe. Dat was ook duidelijk te zien aan het Verslag over 1970. De heer Hoogenraad was met pensioen gegaan en werd adviseur. Zijn opvolger was de heer B. Greeven. In het Verslag merkt de heer Greeven op dat de heer Hoogenraad kon vertrekken in de prettige wetenschap dat in de periode van zijn directeurschap (1957-1971) de winst vertienvoudigde. Ook het dividend voor de aandeelhouders was gestegen en wel van 6% in 1961 tot 10% in 1970. In dit jaar had de bank 16 man personeel.
De Middenstandsbank Zeist heeft zo lang mogelijk zijn zelfstandigheid bewaard. Maar de economische groei die zich al voordeed in het Verslag over 1970 was voor de bank niet positief. Er trad een zo grote schaalvergroting op dat de behoefte aan krediet enorm toe nam. Hieraan kon geen zelfstandige bank meer voldoen. Er vonden al snel fusiebesprekingen plaats tussen de bank en Slavenburgsbank. De voorzitter van de Raad van commissarissen de heer van Tellingen leidde de onderhandelingen. Hij verantwoordde de keuze voor de middelgrote Slavenburgsbank door te wijzen op zijn ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling waarbij veel aandacht was voor de middenstand en plaatselijke middenstandsbanken werden overgenomen. Zo kwam in 1972 een einde aan het 50-jarig bestaan van de Middenstandsbank Zeist. De laatste Raad van commissarissen bestond uit de heer H.E. van Tellingen, de heer W. Bouwman (directeur Coöp. Melkcentrale in Zeist) en de heer A.A. Fluitman (accountant).
In 1971 trad er nog een naamswijziging op. Het werd de N.V. Ondernemersbank. Er was namelijk veel verwarring met de toenmalige Nederlandse Middenstandsbank (nu ING).
In 1972 vestigde de Slavenburgsbank zich in het bekende gebouw aan de Jufferstraat. Het personeel van de Middenstandsbank ging mee over. Maar dat gold niet voor directeur B. Greeven. Hij startte een nieuwe bank (Randstadbank) op de hoek van de Bergweg en de Jacob van Lenneplaan. Zijn motief was zijn zorg voor de kleine middenstander. Uiteindelijk kon hij het niet bolwerken en richtte hij zich op de eerder door hem met zijn broer begonnen zaak Sunny Camp aan de Slotlaan.
In 1981 verhuisde Slavenburgsbank naar de Utrechtseweg 88. Dit was het gebouw waar voordien het hoofdkantoor van de autobusonderneming Centraal Nederland was gevestigd. Anno 2025 tref je in de kelder van het gebouw nog de kluis aan! Kennelijk te zwaar om weg te halen.
Slavenburgsbank kwam via Credit Lyonnais, de Belgische Generale Bank bij Fortis terecht. De kredietcrisis in 2008 had tot gevolg dat de Nederlandse Staat de eigenaar werd en uiteindelijk de ABN/AMRO bank.
Het begin van de jaren 70 was voor de Middenstandsbank een heftige periode. De heer H.E. van Tellingen, de voorzitter van de Raad van commissarissen speelde hierin een belangrijke rol.
Hij had een schildersbedrijf en veel invloed en gezag. Hij was Gemeenteraadslid van 1953 tot 1966 en was Wethouder van 1962 tot 1966. In 1979 richtte hij samen met zijn echtgenote de Van Tellingen-Pul Stichting op. Deze Stichting draagt financieel bij aan sociale en culturele doelen die met Zeist te maken hebben.
